راهکارهایی کوتاه، ولی مؤثر برای بهبود هوش هیجانی

در این نوشته برآنیم تا شما خواننده‌ی گرامی را با راهکارهایی کوتاه، ولی مؤثر برای بالا بردن هوش هیجانی آشنا کنیم. این مطالب به گونه‌ای می‌تواند جمع‌بندی ما در بحث هوش هیجانی به شمار آید. گاهی با سکوت می‌توان مفهوم چند جمله را به راحتی به دیگری انتقال داد.

2. به جای برچسب زدن به دیگران، احساسات خود را بازنگری کنید

به جای برچسب زدن به رفتار و انگیزه‌‌های دیگران، احساسات خویش را بازنگری کنید. خطا‌های شناختی خود را به کمک بخش خودآگاهی این نوشتار بیابید و در پی اصلاح آن برآیید تا بتوانید افکار و احساساتتان را به درستی مدیریت کنید. برچسب زدن فهرستی از عیب‌‌ها به دیگران کار آسانی است، اما این سفارش امام علی (علیه السلام) را فراموش نکنید که: «ای مردم! خوشا به حال کسی که پرداختن به عیب خودش او را از یافتن عیب دیگران بازمی‌دارد». (1)

2. مهارت‌های مسالمت‌آمیزِ کنترل هیجان‌هایتان را افزایش دهید

مهارت‌های مؤثر سازگاری‌تان را گسترش دهید. بیاموزید هنگامی که هیجان زده‌اید، آرامشتان را حفظ کنید، اما وقتی احساس خمودگی و ضعف می‌کنید، پرتلاش و پرتحرک باشید. به این ترتیب می‌توانید به تعادلی در رفتار‌هایتان دست یابید. در تعامل با مردم نیز مدارا کردن اغلب می‌تواند به منزله‌ی یک اصل کنترل هیجان به شما کمک کند. امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «بدان نجات تو و آسایشت در جلوگیری از خونریزی و آزار دوستان خدا و محبت و مدارا (زندگی مسالمت آمیز) با مردم است». (2)

3. از شکست‌‌هایتان درس بگیرید

با خودتان صادق باشید. احساسات منفی‌تان را بپذیرید و در پی یافتن منشأ ‌آنها باشید. راه‌حل‌‌هایی را بیابید تا بتوانید به طور جدی مشکلات را حل کنید. درس نگرفتن از شکست‌‌ها به تکرار شکست و از دست دادن روحیه‌ی اعتمادبه نفس می‌انجامد. امام علی (علیه السلام)می‌فرمایند: «حفظ عقل، پند گرفتن از تجربه‌‌هاست و بهترین تجربه آن است که تو را پند آموزد. پیش از آنکه فرصت از دست برود و اندوه به بار آورد، از فرصت‌‌ها استفاده کن». (3)

4. در روابطتان با دیگران صریح و صادق باشید

بکوشید در روابطتان با دیگران صریح و صادق باشید. امام علی (علیه السلام) فرموده‌اند: «مؤمن در رفاقت و صداقت با دیگران کوشاست». (4) یکی از نکته‌‌های مهم در برقراری ارتباط سالم با دیگران آن است که به جای اینکه از شخص دیگری انتظار داشته باشید فکر شما را از واژه‌‌هایی مبهم یا درخواست‌هایی غیرمستقیم بخواند، بدون دردسر و به راحتی بیان کنید چه می‌خواهید. (5)

5. احساسات خود را با اطرافیانتان در میان بگذارید

با احساس خود روراست باشید. بکوشید مشکلات زندگی و احساسی‌تان را با طرف مقابل خویش در میان بگذارید. گاه این کار- حتی اگر گمان کنید که موجب ناراحتی آنان می‌شود- مفید خواهد بود. اگر می‌خواهید با طرف مقابل خود ارتباطی معقول و منطقی بر پایه‌ی تفاهم داشته باشید، بهترین روش آن است که احساس خود را با وی در میان بگذارید. اگر مشکلی را حل نشده باقی بگذارید یا موضوعی را که گفت و گو درباره‌ی آن الزامی است به میان نکشید، مثل این است که دملی چرکین و دردناک را به حال خود ر‌ها کنید.  

6. زمینه‌‌های مشترک و نکته‌‌های مشابه را در روابطتان با دیگران بیابید

در جست و جوی زمینه‌‌های مشترک باشید و بکوشید در روابطتان نکته‌‌هایی مشترک و مشابه با شخص مقابلتان بیابید. اهداف، نیاز‌ها و نگرانی‌‌ها را از دید او نگاه کنید. برای اینکه موقعیت طرف مقابل را درک کنید، مسائل او را از دید و نظر خودش ببینید و با پرس وجو، اموری را که نگرانش کرده، متوجه شوید. همین نکته‌‌های مشترک زمینه‌‌های مناسبی‌اند که شالوده‌ی همدلی، وحدت و تفاهم را بر روی آن می‌توان بنا کرد.

7. با اطرافیانتان رابطه‌ای بر پایه‌ی همدلی و همدردی بنا کنید

بکوشید سیستم حسی مشترکی برای تفاهم بهتر بین خودتان و فرد مقابل ایجاد کنید. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند: «وصف مؤمنان در دوستی و مهربانی و پیوستن به همدیگر، مانند وصف یک بدن است، که اگر عضوی از آن به درد آید، در شب بیداری و تب، دیگر اعضای بدن نیز با آن همدردی می‌کنند». (6) این فرمایش به زیبایی می‌تواند ما را از جایگاه همدلی در ارتباطاتمان با دیگران آگاه سازد.

8. بکوشید هنگام صحبت کردن دیگران، شنونده‌ی خوبی باشید

شنونده‌ی خوبی باشید و گوش کردن را بیاموزید. گوش کردن به سخن و کلام دیگری موجب می‌شود او در نهایت آرامش خیال، به طور کامل منویات قلبی و احساسات خویش را با شما در میان بگذارد. همچنین برایتان احترام قایل شود و خود را برای شنیدن نظرات شما آماده کند. گوش دادن یک ضرورت است و «خوب گوش کردن» یک هنر؛ چرا که از این رهگذر بیشترین بهره‌‌ها را می‌توان به دست آورد و اغلب آسیب‌‌های رابطه نیز به سبب خوب گوش نکردن است. در یکی از توصیه‌‌های امام علی (علیه السلام) چنین آمده است: «گوش خود را به خوب شنیدن عادت بده». (7) با عمل کردن به آنچه می‌گویید به فرد مقابل نشان دهید که برای سخنان خود ارزش قایل هستید.

9. برای تقویت عزت نفس خود بکوشید

برای تقویت عزت نفس خویش باید با غور در ژرفای وجودتان از دنیای پیچیده‌ی درون خود آگاه شوید؛ به کاستی‌‌هایتان پی ببرید؛ جهت‌گیری‌‌هایتان را در قبال رویداد‌های مردم و موقعیت‌‌های گوناگون بشناسید و به فکر اصلاحشان باشید. بدانید که با کمک حرمت نفس و ارزشی که برای خویش قایلید، حق انتخابتان چند برابر می‌شود و ارتباطتان با دیگران به گونه‌ای چشمگیر بهبود می‌یابد. اگر عزت نفس پایینی دارید، احساس بی‌ارزشی خواهید کرد و این حالت را به دیگر محیط‌ها، از جمله محیط کاری، زندگی و مسائل اجتماعی تعمیم خواهید داد. همچنین در عملکرد خویش به تردید و دودلی و در نتیجه در تصمیم‌گیری‌‌ها به مشکل دچار خواهید شد.

10. به احساس طرف مقابلتان احترام بگذارید

همواره رفتاری احترام‌آمیز داشته باشید و احساس طرف مقابلتان را محترم بشمارید. نادیده گرفتن احساس طرف مقابل، کوچک کردن همدیگر، به ویژه نزد دیگران، ویرانگر روابط است. رفتار همراه با ظرافت و ملایمت، نه تنها شامل رفتار مؤدبانه می‌شود، بلکه صفا و صداقت واقعی و اعتماد کامل را نیز دربردارد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند: «با کوچک کردن و تحقیر دیگران خود را بزرگ مشمار». (8)

11. از اعجاز سکوت، در رابطه‌‌هایتان حتماً استفاده کنید

سکوت، پیامی اعجازگر در برقراری روابط با دیگران است. باید توجه داشت که سکوت یکی از جنبه‌‌های مهم ارتباط است؛ مشروط بر اینکه پیامی دربرداشته باشد. سکوت می‌تواند در روابط انسان، عشق، رضامندی، خشنودی، تفاهم دوگانه و احساس‌ها را منتقل سازد. در اهمیت سکوت می‌توان به این فرمایش امام رضا (علیه السلام) توجه کرد: «سکوت دری از در‌های حکمت است؛ به راستی سکوت مهرآور است، و بی گمان راهنمای هر نیکی است». (9)

12. در روابطتان با دیگران از افراط در موعظه کردن بپرهیزید

زیاده‌روی در بسیاری از کار‌ها نامطلوب است. اگر ما منظورمان را در قالب نصیحتی خشک بیان کنیم، نمی‌توانیم به نتیجه‌بخش بودن آن چندان امید داشته باشیم. همچنین موعظه، اگر جنبه‌ی افراطی و ویرانگر در روابط داشته باشد، به ادامه‌ی روابط سالم بسیار آسیب می‌زند. شما باید بکوشید حد اعتدال را نگاه دارید و برای سخنانتان ارزش قایل باشید. تلاش کنید حتی الامکان بیشتر هنگامی اظهار نظر کنید که از شما نظر بخواهند.

13. بکوشید در شوخی کردن وقت شناس و موقعیت شناس باشید

بیاموزید چه هنگام شوخی کنید و چه زمان جدی باشید. هیچ‌گاه طرف مقابلتان را دست نیندازید. از گفتن جمله‌‌ها و واژه‌‌هایی که بار اخلاقی و فرهنگی مناسبی ندارند، در بیان منظورتان خودداری کنید. با توجه به موقعیت و زمانی ویژه شوخی کنید تا هیجان‌های منفی را در دیگران برنینگیزید. زمانی که می‌خواهید بدون توجه به زمان، مکان و موقعیت مناسب، هر کاری را به دلخواه خویش انجام دهید، دامنه‌ی اشتبا‌هاتتان بالا می‌رود و دیگر نمی‌توانید روابط مناسبی با اطرافیانتان برقرار کنید.

14. مخالفت خود را با شخص مقابل به شیو‌ه‌ای مناسب ابراز کنید

بیاموزید که بدون بحث و جدل‌‌های ویرانگر، مخالفت خود را نشان بدهید. جروبحث‌ها اغلب با بلند کردن صدا، دادوفریاد زدن و خشم گرفتن همراه است. در بحث و جدل‌ها از نتیجه‌گیری واقعی و درست، فاصله می‌گیریم و فضایی خالی از تعامل مثبت ایجاد می‌شود. امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «از تواضع و فروتنی آن که... جدال و ستیزه را با مردم ترک کنی؛ گرچه حق با تو و گفتارت مطابق با واقع باشد». (10)

15. به اصل یکی بودن گفتار و رفتار توجه کنید

بکوشید گفتار و رفتارتان یکی باشد. هنگامی که خودتان برای گفته‌‌های خویش ارزش قایل نیستید، چگونه می‌توانید از دیگران انتظار داشته باشید سخنان شما را محترم بشمارند. همان‌گونه که دیدن دوگانگی بین گفتار و رفتار شخصی، از اعتبار او نزد شما می‌کاهد و در شما درباره‌ی آن شخص هیجان منفی تولید می‌کند، همین رویکرد و نگاه منفی در ارزیابی دیگران از شما نیز ایجاد خواهد شد. اهمیت این مطلب تا آنجاست که خداوند در قرآن کریم این دوگانگی بین گفتار و رفتار را نکوهش کرده است: «خداوند سخت به خشم می‌آید که چیزی بگویید و به آن عمل نکنید». (11)

16. در به دست آوردن این مهارت‌‌ها تمرین و حوصله داشته باشید

بدانید که به دست آوردن هوش هیجانی به زمان نیاز دارد. صبر و حوصله داشته باشید و شتاب نکنید. می‌دانید که هیچ مهارتی بدون تمرین به دست نمی‌آید. ممکن است در طول دوره‌ی تمرین خود شکست‌هایی نیز روبه رو شوید، اما سرد نشوید. پس از مدتی تمرین و آزمون و خطا می‌توانید منتظر میوه‌های شیرین موفقیت باشید. عمل به این نوشتار می‌تواند شما را در نتیجه‌گیری مناسب یاری دهد.

نمایش پی نوشت ها:
1. محمد باقر کمره‌ای، آداب معاشرت، ج2، ص34.
2. موسی خسروی، مواعظ امامان (علیهم السلام)، ص238.
3. نهج البلاغه، ترجمه‌ی محمد دشتی، ص533.
4. عزیزالله عطاردی، ایمان و کفر، ج1، ص144.
5. سم. آر. لوید و تینا برتلود، چگونه توانمندی‌های شخصی خود را بیفزایید، ترجمه‌ی محمدرضا منتظری و شهناز منتظری، ص58.
6. بهاء الدین خرمشاهی و مسعود انصاری، پیام پیامبر، ص495.
7. آقا جمال الدین خوانساری، شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غرر الحکم، ج7، ص167.
8. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ترجمه‌ی جلد67، ج1، ص256.
9. ابومحمد حرانی، تحف العقول، ترجمه‌ی صادق حسن زاده، ص809.
10. احمد آشتیانی، طرائف الحکم یا اندرز‌های ممتاز، ج2، ص149.
11. الصف (61)، 3.

منبع مقاله :
صادقی سرشت، علی؛ (1391)؛ این هوشِ دست یافتنی: راهکارهای تقویت هوش هیجانی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمه الله)، چاپ اول.